صنعت ریلی در مسیر تاریخ:
روابط عمومی:
در ۱۸۶۹ میلادی رساله‌ای به نام کتابچه بنفش دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران نوشت و به شاه عرضه داشت. نویسنده کتاب می‌پنداشت که مقدمه ترقی مملکت راه‌آهن است و با ایجاد آن اوضاع ایران در عرض سه سال به کل منقلب و در یک کلمه گلستان خواهد شد.
میرزا یوسف خان مستشارالدوله
(۱۲۰۲–۱۲۷۴ ش) (۱۸۲۳–۱۸۹۵م)
یوسف، پسر حاجی میرزا محمدکاظم بن محمد تاجر تبریزی (از بازرگانان آذربایجان) در شهر تبریز به دنیا آمد. فارسی، عربی و قدری از علوم شرعیه را آموخت و با سِمَت منشی‌گری، وارد خدمت کنسولگری انگلیس در تبریز شد و بعد از چندی از کار در کنسولگری انگلیس استعفا داد و به خدمت وزارت امور خارجه درآمد. وی نویسنده کتاب یک کلمه، مبدع اولین طرح راه‌آهن سراسری و اولین پیش‌نویس قانون اساسی ایران است. او را بدلیل انتقاد از وضع موجود به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش (۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م) به زنجیر کشیدند و خانه‌اش غارت شد املاکش مصادره و مقرری دولتی او قطع گردید و در سال۱۲۷۴ش (۱۸۹۵ م) در زندان درگذشت. در سال ۱۲۹۹ق (۱۸۸۱م) در کابینه مشیرالدوله به عنوان معاون وزیر عدلیه انتخاب و لقب مستشارالدوله به نام او اعطا شد.
مستشارالدوله، با طی مدارج گوناگون دیوانی؛ کارپرداز حاجی ترخان (۱۸۵۳–۱۸۶۱م)، کاردار ایران در پترسبورگ (۱۸۶۲–۱۸۵۴م)، کنسول در تفلیس (۱۸۶۲–۱۸۶۶م)، کاردار سفارت ایران در پاریس(۱۸۶۶–۱۸۶۹م) که در همین زمان و در پاریس وارد لژ فراماسونری گراند اوریان (شرق اعظم) می‌شود. از دیپلمات‌های قجر دورهٔ ناصری است. وی عموی صادق مستشارالدوله دیگر سیاستمدار و رییس مجلس شورای ملی عهد قاجار است.
رساله یک کلمه
رسالهٔ یک کلمه یکی از اولین آثار آزادی‌خواهان ایران به‌شمار می‌رود و در تحریک احساسات و بیدار کردن مردم در آن زمان اثر فوق‌العاده‌ای داشته‌است و در سال ۱۲۸۴ ش که مرکز غیبی تشکیل گردید، راهنمای سیاسی آن انجمن بود. مستشارالدوله این اثر را در ماه‌های پایانی خدمت در پاریس در سال ۱۲۴۸ش (۱۸۶۹م) تمام کرد، در بازگشت به ایران (۱۲۴۹ ش) در تفلیس، دست‌نویس آن را به میرزا فتحعلی آخوندزاده نویسنده مکتوبات که از دورهٔ کنسولی و اقامت در تفلیس، مناسبات دوستانه‌ای با هم داشتند نشان داد و در ۱۲۵۳ش (۱۸۷۴م) پس از سفر اول ناصرالدین‌شاه به فرنگ، بالاخره آن را در ایران چاپ و منتشر کرد. در مقدمه کتاب آورده‌است که «در نمایشگاه بین‌المللی پاریس (۱۸۶۷) حضور داشته و ترقیات غرب را از نزدیک مشاهده کرده و به‌فکر نوشتن آن افتاده‌است.»
روابط با میرزا ملکم خان و ایده کتاب یک کلمه
یوسف خان طی سفرهایی که به لندن داشت با میرازملکم‌خان آشنا شد (در مدت سه سال اقامت در پاریس، چهار مرتبه به لندن سفر کرد). نزدیکی این دونفر و آخوندزاده یک مثلث فکری تاثیرگذار در آن دوره ایجاد می‌کند. این سه با ملاقات و ارسال نامه به تبادل‌نظر می‌پرداختند. بنظر میرسد که او ایده اولیه یک کلمه را از میرزا ملکم خان میگیرد. مستشارالدوله در باب مراوده و تاثیر ملکم‌خان بر خویش بعد از سوالی که از وی درباره پیشرفت فرانسه و علل عقب‌افتادگی ایران می‌کند، اذعان می‌دارد: «آن دوست چنین گفت: یک کلمه که جمیع انتظامات فرنگستان در آن مندرج است کتاب قانون است که جمیع شرایط و انتظامات معمول بها که به امور دنیویه تعلق دارد، در آن محرر و مسطور است، شاه و گدا و رعیت و لشگری در بند آن مقید هستند و احدی قدرت مخالفت به کتاب قانون ندارد». به باور محمد امینی پژوهشگر تاریخ مشروطه، نخستین سند نوشتاری آغاز مدرنیته در ایران کتاب «یک کلمه» است که در سال ۱۲۴۸ ش یعنی نزدیک به ۳۶ سال پیش از انقلاب مشروطه در پاریس نگاشته شد. مستشارالدوله موادی از قانون اساسی فرانسه و اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه را انتخاب کرد و کوشید به روحانیان و بزرگان ایران نشان بدهد که این قوانین با قرآن مغایرتی نداشته و می‌توان مسلمان بود و قانون را قبول داشت. قانونی که به گفته وی شاه و گدا در آن برابر باشند که «یک کلمه» از این منظر بسیار سکولار است.
مقاله‌نویس در روزنامه عدلیه
میرزا یوسف خان برای نشر عقاید خویش در روزنامه عدلیه مطالبی می‌نوشت، روزنامه عدلیه به وسیله میرزا حسین خان سپهسالار، صدر اعظم وقت برای توجیه و تشریح اصلاحات قانونگذاری و نظام حقوقی و دادگستری مترقیانه انتشار می‌یافت و از بسط عدالت «تربیت ملت» افزودن بصیرت مردم، آسودگی و ترقی اوضاع مردم، ایجاد تأسیسات عالی، وضع قوانین جدید و برانداختن تأسیساتی که مانع اجرای عدالت باشد، سخن می‌راند.
نخستین طرح راه‌آهن سراسری
وی می‌پنداشت که مقدمه ترقی مملکت راه‌آهن است و با ایجاد آن اوضاع ایران در عرض سه سال به کل منقلب و در یک کلمه گلستان خواهد شد. در ۱۸۶۹ میلادی رساله‌ای به نام کتابچه بنفش دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران نوشت و به شاه عرضه داشت. جزوه دیگری در لزوم کشیدن راه‌آهن از تهران به خراسان تهیه کرد و منافع آن را ذکر کرد و نظر به آسان شدن زیارت توسط راه‌آهن فتوای روحانیان را در آن باره به دست آورد. بعدها همین فتوا برای احداث مسیر ماشین دودی از تهران به شاه عبدالعظیم استفاده شد.
طرحی برای قانون اساسی
وی با همکاری میرزا حسین خان سپهسالار صدر اعظم وقت، اولین طرح قانون اساسی را به ناصرالدین شاه ارائه داد که مشتمل بر این موارد بود:
- یگانگی دولت و ملت
- حفظ مال و جان و ناموس مردم
- آزادی مذهب
- تفکیک قانونگذاری از اجرای قانون
- جدایی دین از سیاست
این طرح مورد قبول شاه واقع نشد و طرح دوم با نام لایحه تشکیل دربار اعظم در سال ۱۲۵۱ ش(۱۸۷۲م) به تصویب شاه رسید. اساس این طرح تبدیل دستگاه سنتی صدارت به یک هیئت وزاری مسئول است. در این طرح مسئولیت‌های دولت به 9وزرات خانه تقسیم شد، هر یک از وزرا در اداره وزارت خانه خود مستقل بود، هیئت وزرا مسئولیت مشترک هیئت دولت را بر عهده داشتند و در برابر صدراعظم (رئیس دولت) مسئول بودند و در نهایت صدراعظم در برابر شاه مسئول بود. هیئت دولت اختیار قانونگذاری براساس رأی اکثریت را داشت.
شاه در ابن‌باره نوشت: این تفصیل وزرا و دربار که نوشته‌اید، بسیار بسیار پسندیدم؛ و انشاءالله قرارش را بزودی بدهید و معمول بدارید که هر قدر به تعویق بیافتد باعث ضرر دولت است. با این ترتیب جدید، شاه مسئولیت داشتن هیئت دولت را می‌پذیرد و در امور وزرا و عزل و نصب حکام دخالت نمی‌کند.
پایان تلخ:
در سال ۱۲۶۷ ش (۱۳۰۶ ق ۱۸۸۸م) نامه‌ای به مظفرالدین میرزا ولیعهد نوشت و از حکومت استبدادی و فساد دربار انتقاد کرد؛ اصلاحات مملکتی و ایجاد حکومت قانون و برقراری آزادی و مساوات را خواستار شد و گوشزد کرد که اگر زمامداران ایران، خود در صدد تأسیس دولت مقننه برنیایند، سیر حوادث تاریخ آن را تحمیل خواهد کرد. بنابراین او را به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش (۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م) در عمارت رکنیه قزوین به زنجیر و کنده کشیدند و به انفرادی انداختند. خانه‌اش غارت شد املاکش مصادره و مقرری دولتی او قطع گردید. تا در سال۱۲۷۴ش (۱۸۹۵ م) که در زندان درگذشت.
آثار
- ۱۲۴۴ش، رسالهٔ «رمز یوسفی»
- ۱۲۴۸ ش «کتابچهٔ بنفش» دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سرتاسری ایران
- ۱۲۵۲ش، رساله در لزوم کشیدن راه‌آهن از تهران به خراسان
- ۱۲۵۳ ش، «یک کلمه»
- مقالات در روزنامه‌های عدلیه تهران و اختر استانبول
صنعت ریلی در مسیر تاریخ:
روابط عمومی:
در ۱۸۶۹ میلادی رساله‌ای به نام کتابچه بنفش دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران نوشت و به شاه عرضه داشت. نویسنده کتاب می‌پنداشت که مقدمه ترقی مملکت راه‌آهن است و با ایجاد آن اوضاع ایران در عرض سه سال به کل منقلب و در یک کلمه گلستان خواهد شد.
میرزا یوسف خان مستشارالدوله
(۱۲۰۲–۱۲۷۴ ش) (۱۸۲۳–۱۸۹۵م)
یوسف، پسر حاجی میرزا محمدکاظم بن محمد تاجر تبریزی (از بازرگانان آذربایجان) در شهر تبریز به دنیا آمد. فارسی، عربی و قدری از علوم شرعیه را آموخت و با سِمَت منشی‌گری، وارد خدمت کنسولگری انگلیس در تبریز شد و بعد از چندی از کار در کنسولگری انگلیس استعفا داد و به خدمت وزارت امور خارجه درآمد. وی نویسنده کتاب یک کلمه، مبدع اولین طرح راه‌آهن سراسری و اولین پیش‌نویس قانون اساسی ایران است. او را بدلیل انتقاد از وضع موجود به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش (۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م) به زنجیر کشیدند و خانه‌اش غارت شد املاکش مصادره و مقرری دولتی او قطع گردید و در سال۱۲۷۴ش (۱۸۹۵ م) در زندان درگذشت. در سال ۱۲۹۹ق (۱۸۸۱م) در کابینه مشیرالدوله به عنوان معاون وزیر عدلیه انتخاب و لقب مستشارالدوله به نام او اعطا شد.
مستشارالدوله، با طی مدارج گوناگون دیوانی؛ کارپرداز حاجی ترخان (۱۸۵۳–۱۸۶۱م)، کاردار ایران در پترسبورگ (۱۸۶۲–۱۸۵۴م)، کنسول در تفلیس (۱۸۶۲–۱۸۶۶م)، کاردار سفارت ایران در پاریس(۱۸۶۶–۱۸۶۹م) که در همین زمان و در پاریس وارد لژ فراماسونری گراند اوریان (شرق اعظم) می‌شود. از دیپلمات‌های قجر دورهٔ ناصری است. وی عموی صادق مستشارالدوله دیگر سیاستمدار و رییس مجلس شورای ملی عهد قاجار است.
رساله یک کلمه
رسالهٔ یک کلمه یکی از اولین آثار آزادی‌خواهان ایران به‌شمار می‌رود و در تحریک احساسات و بیدار کردن مردم در آن زمان اثر فوق‌العاده‌ای داشته‌است و در سال ۱۲۸۴ ش که مرکز غیبی تشکیل گردید، راهنمای سیاسی آن انجمن بود. مستشارالدوله این اثر را در ماه‌های پایانی خدمت در پاریس در سال ۱۲۴۸ش (۱۸۶۹م) تمام کرد، در بازگشت به ایران (۱۲۴۹ ش) در تفلیس، دست‌نویس آن را به میرزا فتحعلی آخوندزاده نویسنده مکتوبات که از دورهٔ کنسولی و اقامت در تفلیس، مناسبات دوستانه‌ای با هم داشتند نشان داد و در ۱۲۵۳ش (۱۸۷۴م) پس از سفر اول ناصرالدین‌شاه به فرنگ، بالاخره آن را در ایران چاپ و منتشر کرد. در مقدمه کتاب آورده‌است که «در نمایشگاه بین‌المللی پاریس (۱۸۶۷) حضور داشته و ترقیات غرب را از نزدیک مشاهده کرده و به‌فکر نوشتن آن افتاده‌است.»
روابط با میرزا ملکم خان و ایده کتاب یک کلمه
یوسف خان طی سفرهایی که به لندن داشت با میرازملکم‌خان آشنا شد (در مدت سه سال اقامت در پاریس، چهار مرتبه به لندن سفر کرد). نزدیکی این دونفر و آخوندزاده یک مثلث فکری تاثیرگذار در آن دوره ایجاد می‌کند. این سه با ملاقات و ارسال نامه به تبادل‌نظر می‌پرداختند. بنظر میرسد که او ایده اولیه یک کلمه را از میرزا ملکم خان میگیرد. مستشارالدوله در باب مراوده و تاثیر ملکم‌خان بر خویش بعد از سوالی که از وی درباره پیشرفت فرانسه و علل عقب‌افتادگی ایران می‌کند، اذعان می‌دارد: «آن دوست چنین گفت: یک کلمه که جمیع انتظامات فرنگستان در آن مندرج است کتاب قانون است که جمیع شرایط و انتظامات معمول بها که به امور دنیویه تعلق دارد، در آن محرر و مسطور است، شاه و گدا و رعیت و لشگری در بند آن مقید هستند و احدی قدرت مخالفت به کتاب قانون ندارد». به باور محمد امینی پژوهشگر تاریخ مشروطه، نخستین سند نوشتاری آغاز مدرنیته در ایران کتاب «یک کلمه» است که در سال ۱۲۴۸ ش یعنی نزدیک به ۳۶ سال پیش از انقلاب مشروطه در پاریس نگاشته شد. مستشارالدوله موادی از قانون اساسی فرانسه و اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه را انتخاب کرد و کوشید به روحانیان و بزرگان ایران نشان بدهد که این قوانین با قرآن مغایرتی نداشته و می‌توان مسلمان بود و قانون را قبول داشت. قانونی که به گفته وی شاه و گدا در آن برابر باشند که «یک کلمه» از این منظر بسیار سکولار است.
مقاله‌نویس در روزنامه عدلیه
میرزا یوسف خان برای نشر عقاید خویش در روزنامه عدلیه مطالبی می‌نوشت، روزنامه عدلیه به وسیله میرزا حسین خان سپهسالار، صدر اعظم وقت برای توجیه و تشریح اصلاحات قانونگذاری و نظام حقوقی و دادگستری مترقیانه انتشار می‌یافت و از بسط عدالت «تربیت ملت» افزودن بصیرت مردم، آسودگی و ترقی اوضاع مردم، ایجاد تأسیسات عالی، وضع قوانین جدید و برانداختن تأسیساتی که مانع اجرای عدالت باشد، سخن می‌راند.
نخستین طرح راه‌آهن سراسری
وی می‌پنداشت که مقدمه ترقی مملکت راه‌آهن است و با ایجاد آن اوضاع ایران در عرض سه سال به کل منقلب و در یک کلمه گلستان خواهد شد. در ۱۸۶۹ میلادی رساله‌ای به نام کتابچه بنفش دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران نوشت و به شاه عرضه داشت. جزوه دیگری در لزوم کشیدن راه‌آهن از تهران به خراسان تهیه کرد و منافع آن را ذکر کرد و نظر به آسان شدن زیارت توسط راه‌آهن فتوای روحانیان را در آن باره به دست آورد. بعدها همین فتوا برای احداث مسیر ماشین دودی از تهران به شاه عبدالعظیم استفاده شد.
طرحی برای قانون اساسی
وی با همکاری میرزا حسین خان سپهسالار صدر اعظم وقت، اولین طرح قانون اساسی را به ناصرالدین شاه ارائه داد که مشتمل بر این موارد بود:
- یگانگی دولت و ملت
- حفظ مال و جان و ناموس مردم
- آزادی مذهب
- تفکیک قانونگذاری از اجرای قانون
- جدایی دین از سیاست
این طرح مورد قبول شاه واقع نشد و طرح دوم با نام لایحه تشکیل دربار اعظم در سال ۱۲۵۱ ش(۱۸۷۲م) به تصویب شاه رسید. اساس این طرح تبدیل دستگاه سنتی صدارت به یک هیئت وزاری مسئول است. در این طرح مسئولیت‌های دولت به 9وزرات خانه تقسیم شد، هر یک از وزرا در اداره وزارت خانه خود مستقل بود، هیئت وزرا مسئولیت مشترک هیئت دولت را بر عهده داشتند و در برابر صدراعظم (رئیس دولت) مسئول بودند و در نهایت صدراعظم در برابر شاه مسئول بود. هیئت دولت اختیار قانونگذاری براساس رأی اکثریت را داشت.
شاه در ابن‌باره نوشت: این تفصیل وزرا و دربار که نوشته‌اید، بسیار بسیار پسندیدم؛ و انشاءالله قرارش را بزودی بدهید و معمول بدارید که هر قدر به تعویق بیافتد باعث ضرر دولت است. با این ترتیب جدید، شاه مسئولیت داشتن هیئت دولت را می‌پذیرد و در امور وزرا و عزل و نصب حکام دخالت نمی‌کند.
در سال ۱۲۶۷ ش (۱۳۰۶ ق ۱۸۸۸م) نامه‌ای به مظفرالدین میرزا ولیعهد نوشت و از حکومت استبدادی و فساد دربار انتقاد کرد؛ اصلاحات مملکتی و ایجاد حکومت قانون و برقراری آزادی و مساوات را خواستار شد و گوشزد کرد که اگر زمامداران ایران، خود در صدد تأسیس دولت مقننه برنیایند، سیر حوادث تاریخ آن را تحمیل خواهد کرد. بنابراین او را به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش (۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م) در عمارت رکنیه قزوین به زنجیر و کنده کشیدند و به انفرادی انداختند. خانه‌اش غارت شد املاکش مصادره و مقرری دولتی او قطع گردید. تا در سال۱۲۷۴ش (۱۸۹۵ م) که در زندان درگذشت.
آثار
- ۱۲۴۴ش، رسالهٔ «رمز یوسفی»
- ۱۲۴۸ ش «کتابچهٔ بنفش» دربارهٔ تأسیس راه‌آهن سرتاسری ایران
- ۱۲۵۲ش، رساله در لزوم کشیدن راه‌آهن از تهران به خراسان
- ۱۲۵۳ ش، «یک کلمه»
- مقالات در روزنامه‌های عدلیه تهران و اختر استانبول